کتاب «والیان بلخ در نخستین سدۀ پس از بازستانی استقلال افغانستان» اثر پژوهشی ارزشمند صالح‌محمد خلیق، روایتی مستند و تحلیلی از تاریخ سیاسی ولایت بلخ در دوران شکل‌گیری دولت مدرن افغانستان ارائه می‌دهد.
این کتاب با بهره‌گیری از اسناد تاریخی، روایت‌های محلی و تحلیل‌های دقیق، به معرفی والیان بلخ در سده‌ای پس از استقلال افغانستان (۱۹۱۹ میلادی) می‌پردازد. نویسنده نقش این والیان را در عرصه‌های اداری، اجتماعی و فرهنگی منطقه بررسی می‌کند و تأثیر تصمیم‌گیری‌های آنان را بر مسیر تحول بلخ به تصویر می‌کشد.
خلیق در این اثر، ضمن وفاداری به رویکرد علمی و پژوهشی، نگاهی منتقدانه به نحوه اداره و سیاست‌گذاری در این دوره دارد و تلاش کرده چهره‌هایی کمتر شناخته‌شده را نیز از حاشیه تاریخ به متن بیاورد.
این کتاب نه‌تنها سندی مهم برای محققان تاریخ افغانستان است، بلکه برای خوانندۀ علاقه‌مند به فهم تحولات خراسان معاصر نیز دریچه‌ای نو به گذشته باز می‌کند. زبان روان، سبک تحقیقی و تعهد فرهنگی نویسنده، آن را به یکی از منابع کلیدی در مطالعات منطقه‌ای تبدیل کرده است.