بصیراحمد دولت‌آبادی، پژوهشگر، روزنامه‌نگار و مورخ معاصر، در نیمه دوم دهه ۱۳۳۰ خورشیدی در روستای «قره‌غجله» از توابع دولت‌آباد بلخ متولد شد. تاریخ دقیق تولد او مشخص نیست، اما به گفته خودش، احتمالاً در پاییز ۱۳۳۶ به دنیا آمده است. دوران کودکی او با جابه‌جایی‌های متعدد همراه بود؛ خانواده‌اش ابتدا به شهر مزار شریف نقل مکان کرد، اما به دلیل علاقه بصیراحمد به زندگی روستایی، بار دیگر در سال ۱۳۴۴ به زادگاهشان بازگشتند.
تحصیلات ابتدایی را در مکتب‌خانه‌های سنتی آغاز کرد و در سال ۱۳۴۵ وارد مکتب ابتدایی واعظی قره‌غجله شد. به تشویق سرمعلم محمدعلی خان، برای ادامه تحصیل به مزار شریف رفت و در سال ۱۳۵۱ وارد مکتب متوسطه نادرشاهی شد. علاقه‌مندی او به روزنامه‌نگاری از همین دوران شکل گرفت، زمانی که شروع به مطالعه نشریات مختلف از جمله روزنامه «بیدار» کرد.
در دوره متوسطه، بدون داشتن راهنمایی مشخص، با دوستان خود مقاله‌نویسی را آغاز کرد و با مشکلات اقتصادی فراوان، تحصیلاتش را تا صنف ۱۲ ادامه داد. در سال‌های ۵۶ و ۵۷ خورشیدی به دلیل شرایط سخت مالی ناچار شد مدرسه را ترک کند و به کار قالین‌بافی بپردازد. اما پس از دو سال، در سال ۱۳۵۸، مجدداً به مزار شریف بازگشت و تحصیلاتش را ادامه داد.
دولت آبادی در سال ۱۳۵۴ وارد «تخنیکم» نفت و گاز مزار شد و در رشته استخراج معادن جامد تا صنف ۱۴ درس خواند.
بصیر احمد در سال ۱۳۵۸ تحت تأثیر محمدباقر مجلسی، شیخ عباس قمی و یکی از سرمعلمان به نام محمد علی خان که گرایش چپی داشت به سمت فعالیت سیاسی گرایش پیدا می‌کند و در سال ۱۳۵۸ یک گروه پنج نفره از جوانان روستایش را تشکیل می‌دهد.
وی در سال ۱۳۵۹ با محمد محقق آشنا می‌شود و وارد سازمان نصر افغانستان شد. در سال ۱۳۶۰ اولین بار در مدرسه نانوایی چهارکنت بلخ با عبدالعلی مزاری آشنا شد و مدتی بعد همراه وی و دو شخص دیگر با نام‌های حاجی معلم و صابر کوچک به ایران مهاجرت می‌کند.
در ایران فعالیت‌های مطبوعاتی خود را جدی‌تر دنبال کرد و در سال ۱۳۶۲ با تأسیس مجله «حبل‌الله» آغاز به کار در حوزه رسانه کرد. او علاوه بر روزنامه‌نگاری، به پژوهش در زمینه تاریخ و فرهنگ افغانستان نیز پرداخت و به آثار علامه فیض‌محمد کاتب علاقه‌مند شد.
وی پس از تشکیل حزب وحدت، در سال ۱۳۷۱ اولین اثر خود را به اسم شناسنامه افغانستان را چاپ کرد و در اواخر همان سال شناسنامه احزاب و جریانات سیاسی افغانستان را نیز به چاپ رساند.
این نویسنده افغانستانی مدتی با «پژوهشگاه امام کاظم(ع)» در شهر قم نیز همکاری داشت و از سال ۱۳۷۲ به همراه جمع دیگری از همکاران خود «مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان» را در شهر قم بنیان گذاشت.
دولت آبادی مدتی نیز سردبیر فصلنامه سراج بود و از سال ۱۳۷۶ نیز سردبیری مجله حبل الله را بر عهده گرفت. وی یکی از نویسندگان مطرح در هفته نامه «وحدت» بود که توسط حزب وحدت اسلامی افغانستان در ایران منتشر می شد. از دولت‌آبادی تا کنون آثار بسیاری در حوزه تاریخ افغانستان منتشر شده است که برخی از آثار وی در حوزه تاریخ قوم هزاره است.
در دهه ۱۳۸۰ خورشیدی، با توقف فعالیت رسانه‌های مهاجرین افغانستان در ایران، او نیز به همراه خانواده‌اش مهاجرتی دیگر را تجربه کرد و در سال ۱۳۸۵ در کانادا اقامت گزید.
بصیراحمد دولت‌آبادی سال‌ها با بیماری سرطان مبارزه کرد و در نهایت، در تاریخ ۱۷ عقرب ۱۳۹۷ در سن ۶۱ سالگی چشم از جهان فروبست. میراث او در عرصه مطبوعات و فرهنگ افغانستان همچنان زنده است.
فعالیت‌های بصیر احمد دولت‌آبادی
فعالیت‌های مطبوعاتی و روزنامه‌نگاری:
- مدیر مسئول و سردبیر مجله حبل الله از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۰ شمسی (۱۹۸۳ تا ۱۹۹۱م)
- سردبیر مجله حبل الله از سال ۱۳۷۶ تا پایان نشر
- عضو مؤسس مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان (مرکز فرهنگی- اجتماعی سراج)
- مدیر مسئول، سردبیر و عضو تحریریه مجله سراج، در برخی ادوار نشر این مجله
- عضو تحریریه هفته‌نامه وحدت، از سال ۱۳۷۷/ ۱۹۹۸م تا پایان نشر هفته‌نامه وحدت” در ایران
- سردبیر نشریه عبرت
- عضو تحریریه مجله صراط در قم
- عضو تحریریه نشریه سپیده در آمریکا
- همکاری قلمی با نشریات مختلف در ایران، از قبیل نشرات: بعثت، همبستگی، اخوت، هاجر، توسعه، کتاب ماه و…، طلوع وحدت در پاکستان، ندای هزارستان در آلمان.
آثار بصیر احمد دولت‌آبادی
- شناسنامه افغانستان، چاپ اول، ۱۳۷۱ ایران – چاپ دوم، ۱۳۸۲، چاپ سوم، ۱۳۸۶، چاپ چهارم، ۱۳۹۲.
- شناسنامه احزاب و جریانات سیاسی افغانستان، چاپ اول، ۱۳۷۱
- معرفی نامه افغانستان، چاپ اول، ۱۳۷۲
- طرح صلح و تفاهم ملی در افغانستان، چاپ اول، ۱۳۷۵
- افغانستان از ابدالی تا ربانی، ج اول، ۱۳۷۷
- شورای ائتلاف، چاپ اول، ۱۳۷۸(فصل اول کتاب، مروری بر مبارزات سیاسی شیعیان افغانستان)
- هزاره‌ها، پناه گزینی و کتمان هویت، چاپ اول، ۱۳۸۲
- ملا فیض محمد کاتب هزاره، مورخ دوراندیش و هدف‌دار افغانستان
- هزاره‌ها از قتل‌عام تا احیای هویت، ۱۳۸۵.
- مزاری ماندگارترین تلاش در تاریخ هزاره‌ها، ۱۳۹۱.
- در مزار بی مزاری، ۱۳۹۲.
- خدمات فرهنگی بابه مزاری، ۱۳۹۲.
کتاب‌های مشترک:
- کتاب وقایع افغانستان به نام بدل سراج التواریخ، جلد 3 بخش اول / 1372
- هویت سیاسی شیعیان افغانستان، سال ۱۳۷۳ش/۱۹۹۴م، با همکاری سرور جوادی، مرکزفرهنگی نویسندگان افغانستان.
- شهید عبد الخالق هزاره، چاپ سال ۱۳۷۳ش/۱۹۹۴م، با همکاری استاد سرور دانش.
- زندگینامه بابه مزاری، چاپ ۱۳۷۴ش/۱۹۹۵م، با همکاری استاد سرور دانش.
- شورای ائتلاف اسلامی افغانستان، چاپ سال ۱۳۷۸ش/۱۹۹۹م، با همکاری تعدادی از نویسندگان افغانستانی.
مقالات منتشر شده بصیر احمد دولت‌آبادی
در مجموع مطابق آماری که خود بصیراحمد در کتاب «راوی رنج» (یادنامه‌ی مراسم نکوداشت از بصیراحمد دولت‌آبادی در تورنتوی کانادا، منتشر شده در 2014) ارائه داده است، بیش از 350 مقاله در نشریات مختلف نوشته و منتشر کرده است.
نخستین مقاله مطبوع دولت آبادی، دو مقاله تحت عنوان «جبهه ملی پدر وطن» و «ترفند های خاد جهت فریب مردم» بود که در نشریه «پیام خون» در تابستان سال ۱۳۶۰ش منتشر شد، این نشریه از مدرسه نانوایی چهارکنت ولایت بلخ نشر می شد.
آثار و مقالات منتشر ناشده
افزون بر آثار منتشر شده، مقالات و آثار ناچاپ شده زیادی از مرحوم دولت آبادی برجای مانده، و از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- از نانوایی تا کاشانک همراه با استاد مزاری، سال ۱۳۶۵ش/۱۹۸۶م.
- زندگینامه بابه مزاری، سال ۱۳۷۲ش/۱۹۹۳م.
- افغانستان نا شناخته، سال ۱۳۷۲ش/۱۹۹۳م.
- شناسنامه انقلاب جلد اول، سال۲۳۷۲ش/۱۹۹۳م.
- مراکز علمی فرهنگی افغانستان، سال ۱۳۷۲ ش/۱۹۹۳م.
- جامعه شناسی سیاسی افغانستان، سال ۱۳۷۲ش /۱۹۹۳م.
- شیوه عزاداری امام حسین(ع) در افغانستان، سال ۱۳۷۳ش/۱۹۹۴م.
- شناسنامه علما و دانشمندان افغانستان جلد اول، سال ۱۳۷۵ش/۱۹۹۶م.
- نامه های مردم به بابه مزاری جلد اول، سال ۱۳۸۲ش/۲۰۰۳م.
- طرح بازسازی حوزات علمیه اسلامی و ساماندهی طلاب افغانستانی مقیم ایران، سال ۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م.
- یادداشت های ۳۰ ساله دولت آبادی، ۳۰ جلد.
از سرنوشت این کتاب‌ها معلومات و اطلاعاتی در دست نیست.
تحقیق تنقیح آثار دیگران:
مرحوم دولت آبادی افزون بر نگارش کتاب و مقالات، آثار دیگر نویسندگان را که ضرورت چاپ و نشرش احساس می شد مورد تحقیق و تنقیح قرار داده و آماده به چاپ کردند از جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- افغانستان در مسیر تاریخ اثر مرحوم غلام محمد غبار، چاپ احسانی.
- افغانستان در پنج قرن اخیر اثر مرحوم محمد صدیق فرهنگ. قرار بود از سوی احسانی چاپ شود که نشد.
- عین الوقایع اثر مرحوم محمد یوسف ریاضی.
- سراج التواریخ جلد سوم، اثر مرحوم ملا فیض محمد کاتب هزاره.
نکته قابل ذکر اینکه کارهای دولت آبادی روی آثار دیگران بیشتر به شیوه گروهی و تیمی انجام می شد، و از جمله همکارانش آقای رحمانی مزاری و آقای جعفری دره صوفی بود که هردو از مؤسسان و اعضای مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان بودند.