عتیق رحیمی 26 فوریه‌ی سال 1962 در شهر کابل، پایتخت افغانستان به دنیا آمد. او در دبیرستان فرانسوی کابل، درس خواند و زبان فرانسه را در همان سال‌ها فراگرفت. وقتی عتیق رحیمی به سن بیست‌ودوسالگی رسید، افغانستان درگیر جنگ‌های داخلی بود و شوروی به خاک این کشور وارد شده بود. همین موضوع سبب شد تا او ابتدا به پاکستان بگریزد و نهایتاً در سال 1985، به‌عنوان پناهنده وارد کشور فرانسه شود. رحیمی در این کشور، وارد دانشگاه رووان شد و در رشته‌ی ادبیات مدرن، تا مقطع کارشناسی ارشد تحصیل کرد. او سپس مدرک دکترای خود را در رشته‌ی سینما از دانشگاه سوربن دریافت کرد.
عتیق رحیمی پس از پایان تحصیلاتش مشغول به کار در زمینه‌ی سینما و تلویزیون شد و چند فیلم مستند و همچنین تعدادی آگهی تبلیغاتی را برای تلویزیون فرانسه ساخت. در دهه‌ی 1990 که کار و فعالیت او در تلویزیون کمتر شده بود، رحیمی شروع به نوشتن کرد؛ او نخستین رمان خود به نام خاکستر و خاک را در سال ۱۹۹۶ نوشت. این رمان در سال ۲۰۰۰ توسط سابرینا نوری از فارسی به فرانسه ترجمه شد و در همان سال انتشار یافت.
رحیمی در سال ۲۰۰۴ بر اساس رمان خاکستر و خاک، نخستین فیلم خود به نام خاک و خاکستر را کارگردانی کرد. او با این فیلم در جشنواره سینمایی کن ۲۰۰۴ شرکت کرد و جایزه بخش نگاهی بسوی آینده را به دست آورد.
او سه رمان نخست خود را به زبان فارسی و رمان سنگ صبور را به زبان فرانسوی نوشت. رحیمی در ۱۰ نوامبر ۲۰۰۸ با رمان سنگ صبور، برنده جایزه گنکور شد. این جایزه ادبی هر ساله از سوی آکادمی گنکور فرانسه به برترین اثر ادبی که به زبان فرانسوی نوشته شده باشد، اعطا می‌شود. آخرین رمان او سقاءها (Les porteurs d’eau) نام دارد که در آغاز ۲۰۱۹ در پاریس انتشار یافت و در ۱۳۹۸ به فارسی نیز برگردانده شده‌است.
عتیق رحیمی پس از سقوط طالبان در سال 2002، موفق شد پس از سال‌ها دوری دوباره به کشور زادگاهش، افغانستان بازگردد. او در کشورش به ساختن فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی مشغول شد و اولین سریال و مجموعه‌ی تلویزیونی افغانستان، به نام «رازهای این خانه» را برای هم‌وطنان خود ساخت. این مجموعه به‌عنوان یکی از آثار محبوب کارنامه‌‌ی هنری عتیق رحیمی شناخته می‌شود. از میان دیگر فعالیت‌های او در دنیای هنر، می‌توان به عضویت در هیئت داوران هفتادمین جشنواره‌ی فیلم کن اشاره کرد.
عتیق رحیمی با رحیمه رحیمی ازدواج کرده است. آن‌ها یک پسر و یک دختر دارند و درحال‌حاضر در فرانسه زندگی می‌کنند. تعدادی از اعضای خانواده‌ی عتیق، ازجمله پدر و مادر و یکی از خواهران او در آمریکا، و خواهر دیگرش در کابل ساکن هستند. عتیق رحیمی برادری هم داشت که از اعضای حزب کمونیست بود و در سال 1989 کشته شد؛ گرچه این نویسنده تا یک سال پس از کشته شدن برادرش، از این ماجرا مطلع نشده بود.
آثار عتیق رحیمی
- خاکستر و خاک (Earth and Ashes) در سال 2002 منتشر شد. داستان این کتاب، روایت‌گر چند ساعت از زندگی مردی به نام «دستگیر» است که خانه و کاشانه‌اش را در جنگ از دست داده و حالا با همراهی نوه‌ی خود تلاش می‌کند تا از این مهلکه بگریزد. عتیق رحیمی این رمان را با الهام از جنگ‌هایی نوشته که همیشه برسرنوشت هم‌وطنانش سایه انداخته‌اند.
- هزارخانه خواب و هراس (A Thousand Rooms of Dream and Fear) را عتیق رحیمی در سال 2002 به چاپ رساند. فرهاد که یک دانشجوی معمولی است، شبی همراه با دوستانش بیرون می‌رود؛ اما با حمله‌ی شوروی به افغانستان، او دیگر راه بازگشت به خانه‌ی خود را پیدا نمی‌کند. سؤال مهمی که رحیمی در این کتاب از خوانندگان خود می‌پرسد این است: آیا فرهاد باید بگریزد؟
- تصویر بازگشت (Le Retour imaginaire) در سال 2005 انتشار یافت. این کتاب که با الهام از زندگی خود عتیق رحیمی نوشته شده، داستان مرد عکاسی است که پس از سال‌ها به وطنش بازگشته و حالا با کشوری ویران و منهدم‌شده روبه‌روست.
- سنگ صبور (Pierre de patience) در سال 2008 به چاپ رسید. عتیق رحیمی در این کتاب که از آثار مشهور ادبیات افغانستان به‌شمار می‌رود، به زوایای پنهان زندگی زنی در افغانستان پرداخته که جنگ همه چیزش را از او گرفته است. شوهر زن، ناتوان و علیل در بستر افتاده و اکنون تنها می‌تواند شنونده‌ای برای همسرش باشد. سنگ صبور روایت درددل‌های این زن با شوهر خود، درباره‌ی زندگی‌شان است.
- لعنت به داستایوفسکی (A Curse on Dostoevsky) (رمان، ۲۰۱۳)، ترجمه مهدی غبرایی، نشر ثالث
- سقاها (Les Porteurs d’eau) در سال 2019 منتشر شد. مجسمه‌ی بزرگ بودا که در استان بامیان قرار داشت، در سال 2001 به دست طالبان تخریب شد. عتیق رحیمی ماجرای کتاب سقاها را از این لحظه آغاز می‌کند و زندگی شخصیت‌های این داستان اجتماعی را در دوران حکومت طالبان روایت می‌کند.
فیلم‌های عتیق رحیمی
- خاک و خاکستر (Terre et cendres) (۲۰۰۴)
- سنگ صبور (۲۰۱۲)
- بانوی رود نیل
جوایز عتیق رحیمی
- جایزه ادبی یلدا در ایران به عنوان نویسنده برتر غیرایرانی فارسی‌زبان (۱۳۸۲)
- جایزه ادبی گنکور برای رمان سنگ صبور (۲۰۰۸)
اقتباس‌های سینمایی و فرهنگی از آثار عتیق رحیمی
فیلم خاکستر و خاک (Earth and Ashes) که در سال 2004 اکران شد، اقتباسی از کتاب رحیمی با همین نام بود. فیلم‌نامه‌ی این اثر را خود عتیق رحیمی با همکاری کامبوزیا پرتوی نوشتند و کارگردانی آن را نیز خود این نویسنده برعهده داشت. فیلم خاکستر و خاک، در جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم زنگبار در سال 2005، جایزه‌ی طلایی را از آن خود کرد.
در سال 2012 ژان کلود کریر (Jean-Claude Carrière) با همکاری عتیق رحیمی، فیلم‌نامه‌ای اقتباسی از روی کتاب «سنگ صبور» نوشتند. این فیلم که از میان بازیگران مطرح آن می‌توان به گلشیفته فراهانی اشاره کرد، در سی‌ونهمین جشنواره‌ی فیلم سزار افتخار آفرید و فراهانی را به‌عنوان نامزد دریافت جایزه‌ی بهترین بازیگر زن این جشنواره، به مخاطبان سینمای جهان معرفی کرد.