شفیقه یارقین دیباج

دکتر شفیقه یارقین “دیباج” در ۲۴ نوامبر ۱۹۵۵ (۳ قوس ۱۳۳۴) در گذر قاضی‌خانه (تکانه‌خانه) ولایت سرپل در خانواده‌ای ادیب و فرهیخته متولد شد. پدرش میرزا محمد قاسم قاضی‌زاده «برق» از شاعران، وکلای دورۀ هفتم شورای ملی، شهردار سرپل و کارمند عالی رتبۀ وزارت معادن بود که از تحصیل‌یافتگان دورۀ رشدیۀ عهد امیر امان‌الله خان به شمار می‌رفت. پدر بزرگش قاضی محمد اسماعیل و اجداد پدری‌اش به مدت ۱۳ نسل متوالی عهده‌دار منصب قضاوت در سرپل بودند.

مادرش بانو “محترمه” دختر “ایشان نذر خان” از شخصیت‌های سرشناس ولسوالی صیاد بود. شفیقه فرزند اول خانواده بود، اما تربیت او را همسر نخست پدرش، بانو “تاجور” دختر تاجرباشی “ناربای” خان که زنی مدبر و مهربان توصیف شده است، بر عهده گرفت.

تحصیلات

– دورۀ ابتدایی تا صنف ششم: لیسه سلطانه رضیه در مزارشریف (پس از کوچ خانواده از سرپل)
– دورۀ متوسطه و لیسه: لیسه رابعۀ بلخی در کابل (پس از انتقال پدر به کابل)
– فراغت از لیسه: ۱۳۵۱ خورشیدی با رتبۀ اول
– تحصیلات عالی: دانشکدۀ ادبیات و علوم بشری دانشگاه کابل، رشتۀ ژورنالیزم (فراغت در ۱۳۵۵)
– مدرک دکترا: دکترای زبان و ادبیات از انستیتوت زبان و ادبیات میر علی شیر نوایی، آکادمی علوم جمهوری ازبکستان (فوریه ۱۹۹۹)

سوابق اجرایی و علمی (۱۳۵۶-۱۳۹۰)

دکتر یارقین در طی بیش از سه دهه فعالیت حرفه‌ای، مسئولیت‌های متعددی را بر عهده داشته است:

– معلم (آغاز فعالیت حرفه‌ایی، ۱۳۵۶)
– مدیر برنامه‌های ادبی، تهیه‌کننده و گوینده در رادیو تلویزیون ملی (۱۳۵۷-۱۳۵۹)
– عضو علمی و رئیس یکی از شعبات آکادمی علوم افغانستان (۱۳۵۹-۱۳۶۹)
– رئیس عمومی نشرات و تبلیغات مجلس سنا با حفظ حقوق کدر علمی (۱۳۶۸-۱۳۷۰)
– مدیرمسؤول مجلۀ ماهانۀ “سنا” و تهیه‌کنندۀ برنامۀ هفتگی “صدای سنا”
– مشاور فرهنگی ولایت جوزجان (۱۳۷۰-۱۳۷۴)
– رئیس شورای اسلامی زنان جوزجان و استاد انستیتوت پیداگوژی میر علی شیر نوایی (۱۳۷۴-۱۳۷۶)
– عضو ارشد علمی آکادمی علوم ازبکستان (دوران مهاجرت، ۱۳۷۶-۱۳۸۰)
– معین مسلکی وزارت امور زنان (۱۳۸۰-۱۳۸۱)
– رئیس امور تربیتی وزارت معارف و مدیرمسؤول مجلۀ “تربیت” (۱۳۸۵-۱۳۸۷)
– رئیس شورای علمی وزارت معارف و مشاور نصاب تعلیمی (۱۳۸۷-۱۳۹۰)

فعالیت‌های پارلمانی

– عضو انتخابی لویه جرگۀ اضطراری از ولایت سرپل (۲۰۰۲)
– نماینده مردم در چندین لویه جرگۀ دیگر

زندگی شخصی

دکتر شفیقه یارقین با محمد حلیم یارقین، طنزنویس و پژوهشگر نامدار افغانستان ازدواج کرده است. ثمرۀ این ازدواج یک دختر به نام “ویدا” (شاعر و آهنگساز) و دو پسر به نام‌های “سنجر” و “ارسلان” است. او دارای پنج نوه به نام‌های آیلین، آلتای، سومر، اینجو و اوزل می‌باشد و در حال حاضر در پایتخت سوئد اقامت دارد.

توانایی‌های زبانی و ادبی

دکتر یارقین از چهره‌های کم‌نظیر ادبیات افغانستان است که به سه زبان اصلی کشور تسلط کامل دارد:

– زبان دری: شعر، داستان، مقاله، رساله و کتاب با تخلص “دیباج”
– زبان ازبکی: شعر، داستان، مقاله، رساله و کتاب با تخلص “یارقین”
– زبان پشتو: شعر و مقالات پژوهشی و علمی

همچنین با زبان‌های انگلیسی، سوئدی، روسی، ترکی و اردو آشنایی دارد و در پژوهش‌هایش از منابع این زبان‌ها استفاده می‌کند.

جوایز و افتخارات

۱. جایزۀ بین‌المللی دکتر محمد معین از ایران (۱۳۹۰)
۲. مدال عالی دولتی “ملالی” از افغانستان (۱۳۹۰)
۳. مدال عالی دولتی “غازی میر بچه خان” از افغانستان (۱۳۸۹)
۴. جایزۀ بهترین کتاب سال از ایران برای “فرهنگ دو جلدی ازبکی به فارسی” (۱۳۸۷)
۵. جایزه و مدال طلای بنیاد بین‌المللی بابر از ازبکستان (۱۹۹۹)
۶. جایزۀ “آزادی” از مجتمع جامعۀ مدنی افغانستان (مجما، ۱۳۸۶)
۷. جایزۀ صلح سیمرغ از بنیاد بین‌المللی میراث فرهنگی آسیا “آرمانشهر” (۲۰۱۹)
۸. جایزۀ مقام دوم داستان کودک از بنیاد بین‌المللی استعدادهای جهان در قزاقستان (۲۰۲۰)
۹. جایزۀ ادبی “حکیم ناصر خسرو بلخی”
۱۰. دو جایزۀ مطبوعاتی وزارت اطلاعات و فرهنگ، چندین مدال صداقت، دو نشان افتخار و تقدیرنامه‌های متعدد

فعالیت‌های بین‌المللی

تلویزیون سرتاسری ملی آلمان (ZDF) در سال ۱۹۹۶ فیلم مستند کوتاهی درباره فعالیت‌های او تهیه و بارها آن را پخش کرد. وی در بیش از ۵۰ سمینار، کنفرانس و ورکشاپ ملی و بین‌المللی در کشورهای مختلف از جمله ازبکستان، ایران، انگلیس، ایتالیا، آلمان، اتریش، جاپان و پاکستان شرکت کرده و مصاحبه‌های متعددی با رسانه‌های معتبر جهانی داشته است.

آثار چاپ شده

1. دیوان ظهیرالدین محمد بابر (متن انتقادی)
* ناشر: انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۶۲
* مشخصات: بیش از ۵۰۰ صفحه شامل مقدمه‌ای ۱۳۸ صفحه‌ای به زبان دری، لغتنامه، فهارس و تعلیقات.

2. نادره و شعرهای او (دیوان اوزبیکی نادره بیگم)
* ناشر: انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۶۸
* مشخصات: بیش از ۳۵۰ صفحه شامل مقدمه‌ای مفصل (بیش از ۱۶۰ صفحه) به زبان دری.

3. بابرگه ارمغان (مقدمه، تدوین و اهتمام)
* ناشر: انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۶۲

4. نصاب الصبیان (با مقدمه، لغتنامه و اهتمام)
* ناشر: انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۶۲

5. سیمای میر علیشیر نوایی (کار علمی مشترک با محمد حلیم یارقین)
* زبان: فارسی
* ناشر: انتشارات انجمن فرهنگی میر علیشیر نوایی، کابل
* سال چاپ: ۱۳۶۹

6. بابر منگولیگی (کار مشترک علمی با محمد حلیم یارقین)
* ناشر: شبرغان
* سال چاپ: ۱۳۷۲

7. تورکی آتلر سوزلیگی (فرهنگ نامهای تورکی) (کار مشترک با محمد حلیم یارقین)
* ناشر: شبرغان
* سال چاپ: ۱۳۷۷

8. دیوان شاه غریب میرزا غریبی (با الفبای سیریلیک، مقدمه و اهتمام)
* ناشر: تاشکند
* سال چاپ: ۲۰۰۱ میلادی

9. زنده‌گانی و آثار کامران میرزا (تز دکترینا)
* ناشر: تاشکند
* سال چاپ: ۱۹۹۹ میلادی

10. دیوان بابر (تکلمه بر چاپ کابل دیوان بابر) (با الفبای سیریلیک)
* ناشر: تاشکند
* سال چاپ: ۲۰۰۴ میلادی

11. در بارۀ زبان، خط و فرهنگ نویسی تورکی (کار مشترک با محمد حلیم یارقین)
* ناشر: کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۶

12. رباعیات مولانا جلال الدین محمد بلخی- رومی (ترجمۀ شعری به زبان اوزبیکی)
* ناشر: کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۶

13. نَی تیلماجی (ترجمۀ منثور و تلخیص شدۀ قصه‌های مثنوی به زبان اوزبیکی)
* ناشر: انتشارات انجمن قلم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۶

14. ینه کوریشگونچه (مجموعۀ داستانهای کوتاه اوزبیکی)
* ناشر: انتشارات انجمن قلم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۶

15. بابرنامه (برگردان متن اوزبیکی با مقدمه و فهارس)
* ناشر: انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۶

16. بابرنامه (ترجمه به زبان دری، با مقدمه و فهارس)
* ناشر: انتشارات اکادمی علوم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۶

17. فرهنگ اوزبیکی به فارسی در ۲ جلد (کار مشترک با محمد حلیم یارقین)
* ناشر: انتشارات سخن، تهران
* سال چاپ: ۱۳۸۶
* مشخصات: ۱۴۳۲ صفحه.

18. قیته توغیلگن پری کویله‌یدی (ترجمۀ گزینۀ شعرهای فروغ فرخزاد به زبان اوزبیکی)
* ناشر: انجمن قلم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۸

19. دریا در گوهر (دیوان کامل ظهیرالدین محمد بابر) (با مقدمه، مقابله و تصحیح)
* ناشر: انتشارات بیهقی، مطبعۀ احمد، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۷

20. بابرنامه (واقعات کابل) (ترجمۀ دری همراه با مقدمه و فهارس، چاپ دوم)
* ناشر: انتشارات وزارت امور خارجه، مطبعۀ اعتصام، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۸

21. آلیس‌دن بیر سیس (مجموعۀ شعرهای اوزبیکی)
* ناشر: کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۸

22. دیوان شاه غریب میرزا غریبی
* ناشر: مطبعۀ اعتصام، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۸

23. کامران میرزا نینگ حیاتی و ایجادی
* ناشر: مطبعۀ اعتصام، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۸

24. اویغاق توشلر (مجموعۀ رباعیات و شعرهای اوزبیکی)
* ناشر: کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۹

25. ایپک تاله‌لری (تذکرۀ شاعر بانوان اوزبیک افغانستان)
* ناشر: کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۹

26. شرم شبنم (دفتر شعر های دری)
* ناشر: انتشارات خراسان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۹

27. لحظه‌های بی‌شتاب (دفتر شعر های دری)
* ناشر: انتشارات خراسان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۹

28. کوچ فرشته‌ها (دفتر رباعی‌ها و دوبیتی‌های دری)
* ناشر: انتشارات خراسان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۹

29. رها در باد (دفتر شعرهای دری)
* ناشر: انتشارات خراسان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۹

30. از تبار بهاری دیگر (دفتر شعرهای دری)
* ناشر: انتشارات خراسان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۹

31. کوچ خورشید (گزینۀ شعرهای دری)
* ناشر: انتشارات شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، تهران
* سال چاپ: ۱۳۹۱

32. ایپك قنات قلدیرغاچ (مجموعه شعرهای اوزبیکی برای کودکان)
* ناشر: انتشارات کتب بیهقی، چاپخانه آزادی، کابل
* سال چاپ: ۲۰۱۱ میلادی

33. قازهای کودک‌ربا (داستان برای کودک)
* ناشر: انتشارات سازمان حمایه اطفال افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۲۰۱۷ میلادی

34. شعر و رنگ آمیزی (آشنایی با میوه‌ها) (شعر برای کودک)
* ناشر: کابل
* سال چاپ: ۱۳۹۶

35. یولبرسچه نیگه اورمان گه قاچدی؟ (داستان برای کودک)
* ناشر: انتشارات بنیاد ادبیات کودک، کابل
* سال چاپ: ۲۰۱۹ میلادی

36. ایکی کوچوکچه (داستان برای کودک)
* ناشر: انتشارات بنیاد ادبیات کودک، کابل
* سال چاپ: ۲۰۲۲ میلادی

37. تون، توگنمس ایمس (مجموعۀ شعرهای اوزبیکی)
* ناشر: مزارشریف
* سال چاپ: ۲۰۲۳ میلادی

38. قویاش بیز نی کوتماقده (مجموعۀ شعرهای اوزبیکی به خط لاتین)
* ناشر: انتشارات انجمن نویسنده‌گان اوزبیکستان، تاشکند
* سال چاپ: ۲۰۲۳ میلادی

39. دل آهنگلری (مجموعۀ شعرهای افغانان مهاجر در تاشکنت) (با مقدمه، تدوین و اهتمام)
* ناشر: تاشکند
* سال چاپ: ۲۰۰۴ میلادی

40. یولدوزلر ایزیدن (تذکرۀ شاعران جوان اوزبیک افغانستان) (با مقدمه، تدوین و ویرایش)
* ناشر: کابل
* سال چاپ: ۱۳۹۲

آثار با اهتمام، مقدمه و ویرایش

41. سبکبار (مجموعۀ شعرهای محمد قاسم قاضی زاده برق) (با مقدمه و اهتمام)
* ناشر: مطبعۀ مسلکی افغان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۸

42. آب و آتش (مجموعۀ شعرهای فارسی و اوزبیکی محمد کریم ذره عظیمی) (با مقدمه و اهتمام)
* ناشر: مطبعۀ مسلکی افغان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۸

43. یوره‌ک سِرلری (مجموعۀ شعرهای شرعی جوزجانی) (با اهتمام)
* ناشر: مطبعۀ مسلکی افغان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۸

44. بهار آرزوسیده (مجموعۀ شعر های جمیله ایثار) (با مقدمه و اهتمام)
* ناشر: انتشارات انجمن قلم افغانستان، مطبعۀ مسلکی افغان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۸۸

45. ایزلب تاپگوم یولیمنی (مجموعه شعر های محمد یوسف فایض) (با مقدمه، اهتمام و ویرایش)
* ناشر: انتشارات انجمن قلم افغانستان، کابل
* سال چاپ: ۱۳۹۱

کتاب های درسی (تصحیح و ویرایش)

46. کتاب درسی اوزبیکی، صنف اول
* ناشر: وزارت معارف افغانستان
* سال چاپ: ۱۳۸۶

47. کتاب درسی اوزبیکی، صنف دوم
* ناشر: وزارت معارف افغانستان
* سال چاپ: ۱۳۸۶

48. کتاب درسی اوزبیکی، صنف سوم
* ناشر: وزارت معارف افغانستان
* سال چاپ: ۱۳۸۶

49. کتاب درسی اوزبیکی، صنف چهارم
* ناشر: وزارت معارف افغانستان
* سال چاپ: ۱۳۸۶

50. کتاب درسی اوزبیکی، صنف پنجم (ذکر شده)
51. کتاب درسی اوزبیکی، صنف ششم (ذکر شده)
52. مفردات (صنوف ۱-۱۲ اوزبیکی مکاتب)
* ناشر: وزارت معارف افغانستان
* سال چاپ: ۱۳۸۸

همچنین تصحیح و ویرایش کتب درسی صنوف ۷ تا ۱۲ زبان اوزبیکی که توسط نهادهای خصوصی چاپ شده است، از دیگر فعالیت های ایشان در این حوزه می باشد.

دکتر شفیقه یارقین دیباج با بیش از ۵۲ اثر چاپ شده، نویسنده‌ای بسیار پرکار و تأثیرگذار است. حوزه‌های فعالیت ایشان شامل تصحیح و تحقیق متون کلاسیک (به ویژه دربارۀ بابر و ادبیات مربوط به آن دوره)، تألیف فرهنگ، ترجمه، شاعری به دو زبان دری و اوزبیکی، داستان نویسی (به ویژه برای کودکان) و تألیف کتاب های درسی می‌شود. این حجم عظیم از تولیدات علمی و ادبی، جایگاه وی را به عنوان یکی از برجسته‌ترین چهره‌های فرهنگی معاصر افغانستان تثبیت می‌کند.

فعالیت‌های اخیر

در سال‌های اخیر، رهبری یک گروه ۵۰ نفری از بانوان شاعر افغانستان را برای تولید محتوای ادبیات کودک بر عهده داشته که حاصل آن بیش از ۱۵۰۰ شعر و ۱۸۲ قصۀ کودکانه است. این آثار از طریق فیسبوک، وبسایت “شعر و داستان کودک” و سایر شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است.

دکتر شفیقه یارقین “دیباج” به عنوان یکی از برجسته‌ترین چهره‌های فرهنگی و ادبی افغانستان، نمادی از تعهد، دانش و خلاقیت در عرصه‌های گوناگون علمی، ادبی و اجرایی به شمار می‌رود.