محمدیونس طغیان ساکایی، استاد پیشین دانشگاه کابل و از برجسته‌ترین پژوهشگران ادبیات فارسی افغانستان، پس از سال‌ها مبارزه با بیماری سرطان، در ایالت کالیفرنیای آمریکا چشم از جهان فرو بست. وی از چهره‌های تأثیرگذار در حوزه شاهنامه‌پژوهی، نقد ادبی و تاریخ ادبیات فارسی بود که آثار علمی و فعالیت‌های فرهنگی‌اش نقش مهمی در ارتقای دانش ادبی و هویت فرهنگی افغانستان ایفا کرد.
طغیان ساکایی در سال ۱۳۳۵ هجری شمسی در شهرستان اندراب استان بغلان افغانستان متولد شد. پس از پایان تحصیلات ابتدایی و متوسطه در زادگاهش، وارد دانشگاه کابل شد و در رشته زبان و ادبیات فارسی تحصیل کرد. وی سپس برای ادامه تحصیلات عالی به دانشگاه دولتی تاجیکستان رفت و موفق به دریافت مدرک دکترای ادبیات فارسی شد.
استاد ساکایی بیش از سه دهه در دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کابل به تدریس پرداخت و دروس متون کهن، تاریخ ادبیات و شاهنامه‌پژوهی را به نسل‌های مختلف دانشجویان ارائه کرد. آثار علمی او همچون «نظم در دری»، «در شناخت فردوسی و شاهنامه»، «تاریخ ادبیات فارسی در سده‌های هفتم تا دهم هجری» و «خانواده‌های گودرز و پیران در شاهنامه» از منابع معتبر در حوزه ادبیات فارسی محسوب می‌شوند و سال‌ها در دانشگاه‌های افغانستان تدریس شده‌اند.
با سقوط دوباره کابل به دست طالبان در سال ۱۴۰۰، طغیان ساکایی ناگزیر به ترک وطن شد و به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرد. وی تا پایان عمر در ایالت کالیفرنیا اقامت داشت و در آن‌جا نیز به فعالیت‌های فرهنگی، نگارش و مشارکت در محافل ادبی ادامه داد. آخرین اثر منتشرشده او با عنوان «شهر رویاهای من، کابل» بازتابی از دغدغه‌های فرهنگی و اجتماعی‌اش در سال‌های تبعید بود.
فراتر از محیط دانشگاه، استاد ساکایی حضوری فعال در فضای فرهنگی افغانستان داشت. او در همایش‌ها، نشست‌های علمی و رسانه‌ها شرکت می‌کرد و از مدافعان جدی زبان فارسی، ادبیات حماسی و وحدت ملی بود. همچنین، به‌عنوان نخستین رئیس شورای سراسری هزاره‌های اهل سنت افغانستان، نقش مهمی در ترویج فرهنگ همدیگرپذیری و عدالت‌خواهی ایفا کرد.
در پی انتشار خبر درگذشت محمدیونس طغیان ساکایی، موجی از واکنش‌ها در میان استادان دانشگاه، نویسندگان، شاعران و فعالان فرهنگی به راه افتاد. بسیاری از چهره‌های علمی و ادبی، او را نماد آگاهی ادبی، صداقت علمی و مرجع شاهنامه‌پژوهی در افغانستان توصیف کرده‌اند.
درگذشت این استاد فرهیخته، بی‌تردید ضایعه‌ای بزرگ برای جامعه علمی و فرهنگی افغانستان است. با این حال، آثار ماندگار و شاگردانی که از محضر او بهره‌مند شدند، میراثی زنده از اندیشه و دانش او را در حافظه فرهنگی این سرزمین حفظ خواهند کرد.