روزنامه The Indian Express گزارش داده است که بر اساس دستورالعمل‌های تازه وزارت تحصیلات عالی طالبان، دانشگاه‌های افغانستان موظف شده‌اند کتاب‌های تألیف‌شده توسط نویسندگان زن افغان را از برنامه‌های درسی حذف کنند. همچنین تدریس دروسی چون حقوق بشر و جامعه‌شناسی زنان نیز متوقف شده و محدودیت‌های آموزشی علیه زنان وارد مرحله تازه‌ای شده است.
این اقدامات در ادامه سیاست‌هایی است که طی چهار سال گذشته آموزش، اشتغال و حضور اجتماعی زنان را به‌شدت محدود کرده‌اند.
ادبیات زنانه فراتر از مرزها
با وجود فشارها، آثار زنان افغان در قالب داستان، شعر، خاطره‌نویسی و مطالعات حقوقی در سطح بین‌المللی منتشر شده و روایتگر تجربه‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی افغانستان هستند. برخی نمونه‌های برجسته عبارت‌اند از:
– «عزیزم کابل»: دفترچه‌ای ۷۰ هزار کلمه‌ای حاصل گفت‌وگوهای واتس‌اپی ۲۱ زن نویسنده افغان در سال ۲۰۲۱ که زندگی روزمره در کابل تحت حاکمیت طالبان را روایت می‌کند.
– «قلم من بال پرنده است»: مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه ۱۸ نویسنده زن به زبان‌های دری و پشتو، منتشرشده در قالب پروژه «نوشتن افغانستان» با موضوعاتی چون کودکی، خانواده، جنگ و هویت.
– آثار مریم محبوب: نویسنده متولد ۱۹۵۵ که نوشته‌هایش بازتابی از زندگی زنان در بستر سنت، پدرسالاری و کشمکش‌های سیاسی‌اند و در تبعید ادامه یافته‌اند.
– فوزیه رهگذر بارلاس: شاعر و نویسنده‌ای از بلخ که پس از ترک افغانستان در سال ۱۹۷۹ آثارش را در تبعید منتشر کرد؛ ترکیبی از تصویرسازی شاعرانه، تجربه مهاجرت و حافظه فرهنگی.
– زکیه عادلی: معاون پیشین وزارت دادگستری افغانستان که در حوزه حقوق زنان و ساختارهای قانونی قلم زده و آثارش پلی میان حقوق و ادبیات‌اند.
علاوه بر آثار مکتوب، زنان افغان از طریق سنت‌های شفاهی چون لالایی‌ها، افسانه‌ها و شهادت‌های خانوادگی، حافظان حافظه فرهنگی افغانستان بوده‌اند. در سال‌های اخیر نیز خاطرات مهاجرت در قالب مجموعه‌ها و کتاب‌ها ثبت شده و تجربه زن افغان را فراتر از مرزها گسترش داده‌اند.
به نوشته این روزنامه هندی، در حالی که دانشگاه‌های افغانستان آثار زنان را حذف می‌کنند، ادبیات دیاسپورا و روایت‌های شفاهی تضمین می‌کنند که صدای آنان خاموش نخواهد شد؛ صدایی که نه‌تنها حافظه فرهنگی افغانستان را زنده نگه می‌دارد، بلکه به غنای ادبیات جهانی نیز می‌افزاید.